Гарадоў на зямлі шмат прыгожых стаіць,

Кожны з тых гарадоў можна шчыра любіць.

Толькі Полацк наш даражэй нам за ўсё

У сваёй панадзвінскай красе.

Прыпеў:

Мы песняю славім наш

горад сівы,

Перад ворагам ён

не схіляў галавы.

Хай ня згубяць твае караблі

Шлях да роднай

бацькоўскай зямлі!

Мы нашчадкі Скарыны,

і слова яго

Нас вяртала здалёк да

сваіх берагоў.

Праз стагоддзі нам веру

й надзею дае

Еўфрасіння і справы яе.

Прыпеў:

Нам, дзецям Полацкай зямлі,

Пашчасціла там нарадзіцца,

Дзе Рагвалод калісь хадзіў,

Скарына пачынаў вучыцца.

Дзе крокі першыя, як мы,

Рагнеда, Сімяон рабілі,

Там, дзе насупраць сілам злым,

За шчасце нашае малілі.

Сабор Сафійскі – карабель,

Плыве Дзвіной у гордай плыні.

Ды толькі з-за чужых зямель

Любімы горад не пакіне.

Барысаў камень з тых вякоў

Стаіць ля вечнае Сафіі.

І нешта кліча зноў і зноў

Пабыць ля слаўнае святыні.

На ўзбярэжжы Палаты

Царква святое Еўфрасінні.

Прыдзі сюды і ўбачыш ты:

Над ёй аблокі ў небе сінім.

Хай будзе неба над табой

Заўсёды чыстым, горад мілы.

Хто да цябе з мячом прыйшоў,

Тут і знайшоў свою магілу.

Нідзе на свеце не знайсці

Такой красы, такой прыроды.

Цябе заўсёды буду сніць.

Люблю цябе, мой горад родны.

Михайловское кладбище было очень старинное, возникло в своё время при Михайловском монастыре.

В Первую мировую войну значительно расширилось. После того, как здесь начали погребать погибших воинов, размеры кладбища увеличились в пять раз, и оно занимало площадь более трёх гектаров земли. В 30-е годы оно было уничтожено, когда началось строительство аэродрома.

Газета «Витебский курьер»

за 31 октября 1997 года.

(Перевод с белорусского)

А были дни: наш Полоцк помнил свято

Солдат-героев Первой мировой –

Тех, кто отдал Родине когда-то

Ценою жизни долг солдатский свой.

Промчались злые годы лихолетья,

Стал город хорошеть и оживать,

Но не прошло с тех пор ещё столетья,

Как он героев начал забывать.

Однажды встал чиновник в важной позе,

Отдал приказ (сейчас ему никто не рад)

И сразу заспешил слепой бульдозер

Сровнять под стройку кладбище солдат.

Так из какого память наша сплава,

Коль мы не слышим душ солдатских стон?

Их героизм и доблестная слава

Безжалостно закатаны в бетон…

Дыша седою стариной,

Над величавою Двиной,

Где цепь озёр, лесная тишь,

Ты, Полоцк, царственно стоишь.

И с высоты веков крутых

Не забываешь о святых –

О тех, что Бог послал тебе,

Сыгравших роль в твоей судьбе.

Ты помнишь: был тут Симеон –

Нёс слово Божье людям он,

И Дионисий, старец, жил,

И Мина Господу служил.

Но ярче всех, светя окрест,

Несла свой Евфросинья крест.

Господь велел подняться ей

Над Белой Русью нашей всей.

Франциск Скорина здесь рождён:

Всю жизнь в тебя он был влюблён,

Повёл его к науке Бог,

Чтоб дал он нам печатный слог…

Ты юн и нынче, город мой,

Прекрасен летом и зимой.

Люблю уют твоих аллей,

Прохладу в гуще тополей.

Как много в мире городов

Живут под тяжестью годов,

И все они, на первый взгляд,

Нас красотой своей пленят.

Но в цвете этой красоты,

Бесспорно, лучший город ты!

Взлетел над Полоцком старинным

С морозцем мартовский рассвет.

Георгий, сын купца Скорины,

Пришёл с зарёю в этот свет.

Он жил, как вольный ветер в поле,

Ел в отчем доме пироги,

И делал мальчик в братской школе

К науке первые шаги…

Но позвала судьба в дорогу:

Мечтою юной окрылён,

По всемогущей воле Бога

Учиться в Краков убыл он.

Европой чуждою гонимый,

Чтоб не толкать судьбу на риск,

Сменил тогда Георгий имя

На европейское – Франциск.

Ту жизнь доподлинно изведав,

Георгий чтил наказ отца

И веру прадедов не предал –

Таким остался до конца.

Князь Всеслав в железы был закован,

В яму брошен братскою рукой:

Князю был жестокий уготован

Жребий, по жестокости людской.

Русь, его призвав к великой чести,

В Киев из темницы извела.

Да не в час он сел на княжьем месте:

Лишь копьём дотронулся Стола.

Что ж, теперь вдали от мира, в схиме,

Вспоминает тёмный князь Всеслав?

Только звон твой утренний, София,

Только голос Киева! – Долга

Ночь зимою в Полоцке… Другие

Избы в нём, и церкви, и снега…

Далеко до света, – чуть сереют

Мерзлые окошечки… Но вот

Слышит князь: опять зовут и млеют

Звоны как бы ангельских высот!

В Полоцке звонят, а он иное

Слышит в тонкой грёзе… Что года

Горестей, изгнанья! Неземное

Сердцем он запомнил навсегда.

24.01.1916

Благаславенны край наш ад азёраў сіні,

Лугоў раздолле, як шырокі стэп,

Сынам даючыя жыццё жанчыны

І нівы, родзячыя хлеб!

Благаславенныя лясы нашы і рэкі,

Наш белы сад, блакітныя ляны.

Благаславенныя заўсёды і навекі

Краіны нашай верныя сыны!

Адвечныя шляхі маёй Айчыны,

Мячы і кнігі Белае Русі,

І гарады, дзе родзяцца Скарыны,

Сялібы, скуль выходзяць Кастусі.

Благаславенныя старыя ў пушчах дрэвы

І мовы роднай найсвяцейшы скарб.

Старой зямлі старэйшыя напевы

І продкі нашы, што ў курганах спяць.

Серп-месяц на небе між хмараў брыдзе,

срэдзь семені зор адзінокі;

вось быццам гуляе шчупак на вадзе,

ныраючы ў хвалях глыбокіх.

Арол, гэтак узбіўшысь пад воблакаў сінь,

магутны сваёй адзінотай,

аб шэрай нізіне забудзе зусім,

паднебным упіўшыся лётам.

У кіеўскім замку Усяслаў Чарадзей

змагаецца з духам бурлівым,

і ўздох гладзінёю калыша грудзей,

бы вецер даспелаю нівай.

Ён думаў: не можа цяжкіх угаманіць,

тугі сваёй уцешыць да краю;

і гордае князева сэрца баліць,

ды сон ад вачэй адлятае.

З вязніцы сумнай на княжы пасад

яго ўвесь Кіеў паклікаў –

ён усё ж з панавання і з волі не рад –

не хоча той чэсці вялікай.

Мілейшыя сэрцу парогі сваі,

пасад свой і тыя дружыны,

з якімі хадзіў у цяжкія баі,

баронячы межаў Айчыны.

Мілейшы той Полацкі край дарагі

і пушчы з пахучай жывіцай...

Нядаўна Нямігі ціхой берагі

крывёю зліліся крывіцкай.

Там мужных ваяраў ляжаць чалясы –

хто ж гоіць крывіцкія раны

тады, калі князь, першы Полацка сын,

чужацкія носіць кайданы?

І хоць на Нямігу склака груганоў

не раз ужо зляталася ў госці –

усё ж князева сэрца начамі дамоў

усё клічуць байцоў сваіх косці.

Ужо цемень радзее, ужо зоры ўцяклі

і знік бляды месяц за імі –

князь усё яшчэ чуе зямлі сваёй кліч

ды з думамі б’ецца цяжкімі.

Ён чуе, як рвецца Дзвіна ў берагох,

бароў сваіх гоман адвечны,

ён чуе, як у полацкіх гордых мурох

шуміць усхваляванае веча.

Цвіце ўжо неба, як тыя ляны,

і дзень ужо над Кіевам сіні –

князь слухае сэрцам – б’юць, звоняць званы

ў полацкай роднай святыні.

Нядарам казалі, што князь – чарадзей...

Хто ж, духам прабіўшы прасторы,

у Кіеве чуў бы, як звон свой гудзе,

хто б знаў, што ён сэрцу гавора?

Вялікае сэрца мець трэба ў грудзёх

і духам магутныя чары,

каб чуць, як у полацкіх гордых мурох

у звон святой Зофіі ўдараць.

Агнём палымяным трэ край свой кахаць,

трэ вырасці з ніваў, загонаў,

каб славу, багацце – усё кінуць, аддаць

за кліч свайго роднага звону...

1941

К 1000-летию Полоцкой епархии

Святой князь Владимир велел

Идти нам дорогой спасенья,

Как солнышко, нас обогрел

И дал нам второе рожденье.

Бескрайний озерный простор

Был нашей святою купелью,

Зовем древний Полоцк с тех пор

Духовной своей колыбелью.

Врагов отражая набег,

Омылись мы горем и грустью,

И вот уже тысячу лет

Зовемся мы Белою Русью.

Край сосен и белых берез

Чарует небесною синью,

Здесь не был забытым Христос,

Здесь помнят и чтут Евфросинью.

А в годы безверья и тьмы

Нам Церковь духовность хранила,

На дальних погостах земных

Безвинных сынов хоронила.

Епархии тысяча лет!

Для нашей вселенной – не много…

Несет Православье нам свет,

Идет Беларусь моя с Богом!

Смеется солнце, с синью споря,

И льет лучи свои рекой,

И человечек в светофоре

Зеленой машет мне рукой.

Зовет меня пройти к фонтану

И тянет мне ладонь свою.

И я упрямиться не стану,

Я подойду и постою.

И «добрый день» иль «добрый вечер»

Скажу Скорине и Двине,

Своим друзьям, которых встречу,

Которым рада, как весне.

И молвить Евфросинье: «Здравствуй!»

Пусть время вечное спешит,

Мы ценим подвиг твой прекрасный,

До нас дошел твой свет души.

Давно то было иль недавно;

Тех встречу здесь наверняка,

Кто защищал мой город славный

От всех врагов во все века.

Нагнувшись к Полоте напиться,

Увижу в омуте звезду…

Читаю дивных книг страницы,

Когда по Полоцку иду.

Сінь наўкола! Зніклі хмары,

Сонца ўзыдзе, ноч міне.

І пад ветразямі мары

Карабель наш на Дзвіне.

(Герб Полацка)

Наш Полацк, ты з мары прыйшоў і з быліны,

Узрос на ўзбярэжжы Дзвіны-Палаты.

Зямля Еўфрасінні, Рагнеды, Скарыны...

Жывуць тут у згодзе народы-браты.

За волю стаіш, як асілак з паданняў,

З часоў Чарадзея здзіўляеш ты свет.

І з хлебам, і з песняй жывуць палачане,

І кожны тут майстар, мастак ці паэт.

Наш Полацк, не раз ты ўздымаўся з руінаў,

Каб весці да шчасця свае караблі.

І ўся Беларусь, прыгажуня-краіна,

Пачатак бярэ з гэтай мужнай зямлі.

Квітней у вяках, гарадоў нашых бацька,

Прымай хлебам-соллю гасцей і сяброў.

Памножым мы славу тваю і багацце,

Табе наша вернасць і наша любоў.

Века стоишь ты, Полоцк, над Двиной.

А было время – тут стояли струги.

С товарами к тебе спешили други

На живописный берег твой крутой.

Вдали синели россыпью озёра,

Шумели травы в заливных лугах.

Плыла твоя дружина на плотах,

Плыла за Брячиславом в синь простора.

И ратный клич – сплоченье против зла

Исполнен был могущества и силы.

А за Двиной пахали и косили,

И Евфросинья в келии жила.

Твой пепел из глубин столетий поднят.

Он стал, тот пепел, нашей сединой.

И это всё меня роднит с тобой.

Прими поклон за твой священный подвиг!

Передо мной князей на вече лица.

О прошлых днях пишу на новый лад.

Меня ты слышишь, наш бесценный клад,

Моей земли – древнейшая столица?!

Крычалі чайкі ўначы

Над бляскам вод Дзвіны вясновай…

Дзе загубіў свае высновы,

І ці знайду ад іх ключы?

Глядзіць з дакорам на мяне

Святая маці Еўфрасіння…

Малітвай шчыраю прасіў я:

Душу хай роспач праміне.

Гарэлі свечкі. Хросны ход.

«Хрыстос Васкрэс!» – шапчу ледзь чутна.

Мае надзеі, хоть пакутна,

Усе ж плывуць з далёкіх год…

Кранае нехта па плячы,

Як бацька, цёплаю рукою…

А над паводкавай ракою

Крычалі чайкі ўначы…

Стаю на Востраве… Маўклівы

Насупраць Полацак ляжыць…

Адсюль не бачна, як імкліва

Жыццё па вуліцах бяжыць.

Густыя купы дрэў магутных

Дамы схавалі незнарок.

І нават гукі ледзьве чутны,

Бы іх глынуў зялёны змрок.

Дзвіна спакойна і імкліва

На захад мкне за плынню плынь.

І вее ў твар мне варухліва

З салодкай горыччу палын.

Над кручай велічна і бела

Сабор крыжы свае ўзнёс,

Бы раптам ён бязгучна, смела

Сышоў з расчыненых нябёс.

І ты няўцямна і міжволі

Перахрысціўся: «Божа мой!»

І раптам… бы паплыў паволі

Мой востраў быстраю Дзвіной…

Пачатак летняе ў квецені хады.

Пяе малінаўка ў скверы з асалодай.

Малінаўка спявала і тады,

Калі Ўсяслаў выходзіў у паходы.

Малінаўка спявала і тады,

Як Еўфрасіння з дойлідам Іванам

Ля Палаты стаялi счаравана,

А храм святы глядзеў на іх з вады.

Малінаўка спявала і тады…

Ішлі на Грунвальд з Полацка дружыны,

Ішлі на крыжакоў, цвілі ажыны,

Квітнела ўсё пад сонцам, як заўжды.

Малінаўка спявала і тады…

Святыя выходзяць на плошчы

Заместа вадараў былых.

Гісторыю памяць палошча, –

Пазналі высноўцаў сваіх.

Сягоння пад небам Наддзвіння

Паўстала па-над Палатой

Ты, маці мая, Еўфрасіння!

Укленчыў ізноў прад табой.

Народу ты зычыла шчасце,

Малілася Богу за нас,

Хто жыў, хто народзіцца… Нашча

Пакаюся я за свой час…

Я веру: сваёй ты Радзіме

Да Бога пакажаш шляхі.

Я веру: зноў шчасце радзіцьме

На нашай любімай зямлі…

28 верасня 2000 г.,

у дзень адкрыцця ў Полацку помніка святой

Еўфрасінні

Время-сеятель мечту об урожае

Воплотило в гении сполна,

В Полоцке, родном Скорине крае,

Снова плачет Полоты волна:

«Ты, сынок, объединяя книгой

Веру, земли, села, города,

Всходом щедрым, напоенным мигом,

Прорастаешь снова чрез года.

В Праге, мой земляк, твоя могила…

Я хочу в платочке горсть земли

Передать тебе – она вскормила.

Не забыл скориночки вдали?»

И сегодня радугой весенней

Упадут к ногам твоим цветы.

Через годы – всенародной песней –

Для Земли родимой – только ты.

Провинция. Полоцк. Задворки полыни.

Околица – чувство конца и начала.

Дорогой открытий казалась Скорине

Земля Евфросиньи с родного причала.

Полынь, как крестьянка, в прощанье махала

Скорине своей сиротливой рукою.

Двина с материнскою грустью вздыхала,

Что годы разлуки взошли над рекою.

«Скорей возвращайся!» – молили закаты.

Рассветы врывались в задворки Отчизны.

Как вдовы, грустя, белорусские хаты

Застыли, прощаясь, в немой укоризне.

Полынная горечь в разлуке – до встречи.

Прощанья свиданье с Двиной обещали.

И вскинув котомку на сильные плечи,

Скорина спешил за бессмертием – в дали.

Над Полоцком рассвет. И в красках утра

Осколки звезд, спадая с высоты,

Окрашивают блеском перламутра

Росу и задремавшие цветы.

Вплетая нити солнечного света

В причудливое кружево из слов,

Над Полоцком поэзия рассвета

Сливается с мелодией цветов.

И музыки парящие соцветья

Звенящие лучи на землю льют

И кажется – минувшие столетья

Вдыхают свежесть утренних минут.

Ёсць святыя, што абралі лёсам

Крыж і радасць службы дзеля ўсіх –

За правіны нашы, кроў і слезы

Літасці ў Вялікага прасіць.

Над Дзвіной, на строме, на пагорках

Полацкая песціцца зямля,

А над ёю прамяністай зоркай

Еўфрасінні светлае імя.

Ёсць зямля, якая нарадзіла,

Сілай і красою надзяліла,

Старана, што верыла й судзіла,

Ёсць зямля, якая прыме нас...

Не пакідаю вас!

Песня-гімн Полацка

Горад мой – мая памяць і гонар

Назаўсёды з сівой даўніны,

Яшчэ з тое пары, калі годна

Ты з крывіцкага лёсу ўзнік.

Як калыску, люляе прастора

Вечных храмаў тваіх купалы,

А Дзвіною ў салёнае мора

Трохмачтовік упарты паплыў.

Прыпеў:

Па-над Полацкам вежы стромкія,

Па-над Полацкам звоны бомкія

Звонам-голасам будзяць-просяцца:

Слова Божае ды не зносіцца!

Хлеб узрошчаны будзе скошаны,

Госці добрыя будуць прошаны,

Душы ветлыя не зачыняцца,

Беды розныя не прычыняцца.

Горад над Дзвіной,

Родны Полацк мой!

Гэта ж колькі павінна быць сілы,

Каб нанова ўставаць і ўставаць

З небыцця, з папялішчаў астылых,

Згаласіўшыся, жыць і спяваць!

І нікуды адсюль не падзецца –

Гэта месца як велічны птах,

Гэта тут маладосці няймецца

У стагоддзяў на белых руках.

Прыпеў.

Дарагія мае палачане –

Самы лепшы на свеце народ!

Многа песень над лёсам гучала –

Пра Айчыну, каханне і род.

Вам трымаць іх у памяці сэрца,

Грэцца шчырасцю іхняю ўсім.

Лёс і доля нам Богам даецца –

Скварным летам і ў сцюжнасці зім.

Нам даюцца не толькі даброты –

Акрамя, ёсць нягоды, бяда...

Усе гэтыя з неба шчадроты

Льюцца зліваю, быццам вада,

Узмацняючы, чысцячы душы,

Наталяючы сілай жывой.

Нашу еднасць нялёгка парушыць,

Калі дом будзе родны і свой.

Ганарліва адсвечваюць вочы:

Ёсць краіна пад назваю «Мы»!

Кожны, нават да суму ахвочы,

Ў слаўным Полацку сэрца амыў.

Горад стратаў маіх і набыткаў,

Я – твая, а ты – мой, мы – радня.

Мае скарбы – не золата ў злітках,

Мае скарбы ў пражытых тут днях.

Я люблю! Ты прызнаў мяне, Полацк!

Твая сіла ўліваецца ў кроў,

І тваё паднябеснае сола

Ажыўляе скляпенне муроў.

І твае купалы залатыя,

І павольная плынь тваіх рэк,

Ясналікія нашы святыя

Нас з табой паядналі навек.

Я жыву тут, спакойна і светла,

Я – твая, а ты – мой, мы – свае!

У тваіх, горад мой, цёплых нетрах

Мне багацця і веры стае.

Полацкам ніяк ні надзівіцца,

Святасцю яго не наталіцца:

Тут такія гойныя крыніцы –

Ці не Сам Гасподзь у іх глядзіцца...

Велічны, мудры... Маўчанне і голас...

Славаю продкаў узвысіўся Полацк,

Сілай намоленых храмаў сваіх –

Шляхам спрадвечным ісці нам да іх.

Радасна-ўцешна, што мы – палачане!

Спрыт маладзецкі, стагоддзяў гучанне...

Полацк гадуе, калыша наш лёс,

Разам з сабою да высяў узнёс.

Вуліцы, вулачкі, паркі, алеі,

Дахі чырвоныя, ружы, лілеі –

Тут і ў будзённым адметнасці знак.

Я ў гэтым месцы не проста мінак.

Горад-прабацька, цярплівец, надзея,

Святасць твая нечуванае дзеіць.

Як жа люблю я Вялікасць тваю!

У малітоўным суцішшы стаю.

Увезу всего тебя с собой…

Дует лёгкий ветер над Двиною,

Треплет кудри молодых берез.

Как расстаться, Полоцк, мне с тобою,

Обойтись без горестей и слёз.

Юность здесь прошла, и след глубокий

В сердце мне оставила она.

Будет шелестеть и там, далеко,

Как и прежде, двинская волна.

Я к тебе проникся всей душою,

Я тебя, как брата, полюбил.

Ты всегда останешься со мною,

Хоть с тобою мало вместе жил.

Трудно расставаться мне, поверьте,

Всё оставить. Встречи над Двиной…

Я, родной мой Полоцк, в своём сердце

Увезу всего тебя с собой.

Лучи играют, словно струны,

В Двине блистая. Далеко

Плывет мотив, ложась на руны,

Запоминается легко.

Красавец Полоцк – город древний

Поет, как истинный гусляр,

Рулад волшебных задушевней,

Могучий прославляя дар.

Поет в стихах про исполина,

Кто белорусом был рожден,

Ученым признанным!.. Скорина

Георгием был наречен!

Стал гуманистом просвещенья,

Наполнив Божьим словом храм.

Оставил он для наученья

Завет священный землякам.

Не изменил родному краю

И убеждениям своим.

Я жизнь по Библии сверяю,

Благословенна радуется Дева

Среди лесов и голубых озер.

Красавица София – королева,

Одна из четырех святых сестер.

К ее стопам в смиренном поцелуе

Припала полноводная Двина,

А голуби воркуют «Аллилуйя!»,

И в куполах тень ангела видна.

Твоих соборов древняя основа

Носила Симеона по волнам.

И знали все: «Вначале было Слово!»

Лишь после люди возводили храм.

И улетали в сказочные сини,

И верили в пришествие весны,

Любимых называли Евфросиньи

И в косы им свои вплетали сны.

О, светоча незримое величье,

Твои сыны, кладя земной поклон,

Слагали удивительные притчи

И становились ликами икон.

Мой Полоцк, ты отстраивал руины

И пролагал меж братьями мосты.

Ты смотришь вдаль из-под ресниц Скорины

Глазами беспримерной чистоты.

15.01.2002